امان از همسایه بد!!
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره حقوق همسایه فرمود: اگر کمک خواست، کمکش کنی و اگر قرض خواست، قرضش دهی و اگر ندار شد، تأمینش کنی و اگر مصیبت دید، تغریتش گویی، اگر خیری به او رسید، به او تبریک گویی و اگر بیمار شد، به عیادتش روی و اگر از دنیا رفت، به تشییع جنازه او روی.»
فرآوری: آمنه اسفندیاری ـ بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
ما انسانها در یک زندگی اجتماعی با افراد مختلفی تعامل داریم که یک دسته از این افراد همسایه های ما هستند.
همسایه ها می توانند در کنار نزدیکان و خویشان و یا در فراق ایشان، برای خانواده ها همچون پدری متعهّد و دلسوز، مادری مهربان و صبور، برادری حامی و فداکار، خواهری همدل و صمیمی و خویشاوندی بصیر و خیرخواه باشند.
در آموزه های دینی سفارشهای زیادی به برخورد نیکو با همسایه شده است. ما در این نوشتار کوتاه به اختصار برخی از توصیه ها را بیان می کنیم:
اهمّیت همسایه داری
قرآن کریم این کتاب جاوید و ماندگار الهی، در کنار دستور به پرستش الهی و احسان به پدر و مادر و بستگان و خویشاوندان، توصیه به نیکی و احسان در حق همسایگان نموده است؛ آنجا که می فرماید: «وَ اعْبُدُوا اللّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ»؛ «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر نیکی کنید!»
قرار گرفتن مراعات حق همسایه در کنار حق بندگی و نیکی به والدین، نشان از اهمّیت همسایه داری در منظر قرآن دارد. در روایات نیز تعبیرات نغز و زیبایی درباره اهمّیت همسایه داری آمده که به نمونه هایی اشاره می شود:
1. احترام همسایه
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «حُرْمَةُ الْجَارِ عَلَی الْإِنْسَانِ کَحُرْمَةِ أُمِّهِ؛ حرمت همسایه بر [عهده] انسان مانند احترام مادرش می باشد.»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: سه چیز در رأس مصیبتهای کمرشکن است:... و همسایه ای که چشمانش تو را می پاید و دلش خواهان رسوایی توست، اگر خوبی ببیند آن را می پوشاند و فاش نمی سازد و اگر بدی ببیند آن را آشکار و همه جا پخش می کند.»
2. نشانه سعادت
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمَسْکَنُ وَ الْجَارُ الصَّالِحُ وَ الْمَرْکَبُ الْهَنِیءُ؛ خانه و همسایه خوب و مرکب راهوار از خوشبختی مرد است.» البته این موارد، مربوط به سعادت دنیا است، نه سعادت آخرت.
3. سفارش پیامبر صلی الله علیه و آله
علی علیه السلام فرمود: «اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِکُمْ فَإِنَّهُمْ وَصِیَّةُ نَبِیِّکُمْ مَا زَالَ یُوصِی بِهِمْ حَتَّی ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُمْ؛ خدا را! خدا را! درباره همسایگان [و حقوقشان را رعایت کنید] که وصیّت پیامبر شماست و همواره به [خوشرفتاری با[ همسایگان سفارش می کرد تا آنجا که گمان بردیم برای آنان ارثی معین خواهد کرد.»
4. معیار نیکوکار بودن
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِذا اَثنی عَلَیْکَ جیرانُکَ اَنَّکَ مُحْسِنٌ فَاَنْتَ مُحْسِنٌ وَ اِذا اَثْنی عَلَیْکَ جیرانُکَ اَنَّکَ مُسِی ءٌ فَأَنتَ مُسِی ءٌ؛ هرگاه همسایگانت هنگام ثنا و سخن گفتن درباره تو، تو را نیکوکار بدانند، پس تو نیکوکاری، و اگر همسایه گانت بدکارت شمارند، تو بدکاری.» چرا که ممکن است انسان در غیر محل خود عیوب خویش را پنهان کند و خوبی و بدی او شناخته نشود؛ ولی در همسایگی واقعیّت انسان آشکار می شود. به این جهت، فردی که همسایه ها نیکوکارش بدانند، واقعا نیکوکار است.
5. رفع بلا
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِنَّ اللّه تَعالی لَیَدْفَعُ بِالْمسْلِمِ الصّالِحِ عَنْ مِأَةِ اَهْلِ بَیْتٍ مِنْ جیرانِهِ الْبَلاءَ؛ به راستی خداوند بلند مرتبه به واسطه مسلمان درستکار، بلا را از اهل صد خانه همسایه اش دور می کند.» بنابراین همچنان که خدا به برکت مکه عذاب را از اهل آن و به برکت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بلا را از مکّه و مدینه دور کرده، وجود همسایه مؤمن باعث رفع بلا از همسایه می شود.
قرار گرفتن مراعات حق همسایه در کنار حق بندگی و نیکی به والدین، نشان از اهمّیت همسایه داری در منظر قرآن و روایات دارد
6. اوّل همسایه، بعد خرید خانه
همسایه آن قدر در آرامش و امنیّت انسان نقش دارد که قبل از خرید منزل و در نظر گرفتن امتیازات است مکانی و ساختمانی باید نسبت به همسایه ها دقت نمود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «الْتَمِسُوا الْجَارَ قَبْلَ شِرَاءِ الدَّارِ وَ الرَّفِیقَ قَبْلَ الطَّرِیقِ؛ پیش از خانه خریدن، همسایه را بجویید و پیش از سفر کردن، رفیق را بیابید!»
چون عیب خانه را می توان با تعمیر بر طرف کرد، ولی همسایه معیوب را به راحتی نمی توان اصلاح نمود.
7. امان از همسایه بد
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: سه چیز در رأس مصیبتهای کمرشکن است:... و همسایه ای که چشمانش تو را می پاید و دلش خواهان رسوایی توست، اگر خوبی ببیند آن را می پوشاند و فاش نمی سازد و اگر بدی ببیند آن را آشکار و همه جا پخش می کند.»
تذکر یک نکته:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: همسایگان سه گروه اند همسایه ای که یک حق دارد که این گروه از همه حقّشان کمتر است، و همسایه ای که دو حق دارد و همسایه ای که سه حق دارد. امّا کسی که یک حق دارد، همسایه مشرکی است که از بستگان انسان نیست. برای او فقط حق همجواری است و امّا کسی که دو حق دارد، همسایه مسلمان است که حق اسلام و حق همسایگی دارد و امّا کسی که سه حق دارد، همسایه مسلمان خویشاوند است که حق اسلام و مسلمان بودن و حق همسایگی و حق خویشاوندی دارد.
کلام آخر:
هر کار خیری آثاری دارد و خوب همسایه داری کردن هم دارای برکاتی است از جمله: دفع بلا، کسب سعادت دنیا و آخرت و محبوبیّت در نزد خدا و رسولش و...انسانی که با همسایه ها خوب است و همسایه ها نیز با او خوبند، محلّه ای آرام خواهد داشت و در نتیجه، سلامتیها بیشتر و عمرها طولانی تر خواهد شد. بنابراین از مجموع آنچه بیان شد، اهمیّت همسایه داری و جایگاه و منزلت آن در اسلام مشهود است و کاملا روشن است که سعادت دنیا و آخرت انسان و آرامش دنیایی و سعادت آخرتی او به اموری مانند خوب همسایه داری کردن و همسایه نیک داشتن بستگی دارد.
